Tokat'ta Mevleviliğin gelişim süreci ilk olarak; Mevlana'nın müridi olan ve Selçuklu Hükümdarlarından IV. Kılıçaslan'nın 1260 yılında, Pervane unvanıyla görevlendirdiği Muine'd-din Süleyman'ın çalışmalarıyla tanındığını söyleyebiliriz. Yaygınlaşması ise; Sultan Veled kızı Şeref Hatun'un müritlerinden, Mevlevi halifesi Konya'lı Arife-i Hoş-likaa'nın çalışmaları, Tokat büyüklerinin de kendisine mürit olması sonucu gerçekleşir. 

Mevlevihaneyi yapı olarak incelediğimizde, zemin katında beş oda yer almaktadır. Şeyhin kabul odası (baş oda) dışındakiler çeşitli hizmetlerin görüldüğü mekânlardır.

Mevlevihanenin ikinci katında bulunan semahane kısmına dışarıdan bir merdivenle çıkılır. Semahane girişi önünde ahşap direkli bir balkon bulunmaktadır. Üst kata hakim olacak derecede geniş tutulmuş olan semahane ahşap sütunlarla taşınan kubbe ile örtülüdür. 

Güneyinde alçı malzemeli mihrap bulunur ve semahanenin girişi mihrabın tam karşısındaki girişten sağlanır. Girişin sağında ve solunda sema ayinini izlemeye gelenler için ayrılmış kısımlar ile üst kısmında sazendelerin yer aldığı mahfil şeklinde mutrıbhane bulunmaktadır. Semahanenin doğu tarafında ara kat şeklinde kadınlar mahfili bulunmaktadır. 

Mevcut dekorasyon unsurları 19. yy özelliklerini yansıtmaktadır. Ancak 1656 yılında Tokat'a gelen EVLİYA ÇELEBİ ziyaret ettiği bu yapıdan geniş bir şekilde bahsetmektedir. 

Müzede; Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı cami ve mescitlerden elde edilen tarihi eser niteliği kazanmış teberrukat eşyalarından örnek sergilenmektedir. Eser grupları arasında; Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Kırşehir Kayseri ve Tokat yöresinden geç döneme ait halı ve kilim örnekleri yer almaktadır. El yazması Kur'an-ı Kerimler, El yazması diğer kitaplar, şamdanlar, Yağıbasan Medresesinin kazı çalışmaları sırasında ortaya çıkan sırlı seramik parçaları, parfüm şişeleri sergilenmektedir.

Söz konusu binanın Mevlevihane olması nedeniyle üst katta sema törenini canlandıran semazen maketleri, Mevleviliğe ait sikke, tespih, kudüm, sema tahtası gibi eşyalar sergilenmektedir.

Binanın arka kısmında Şeyh ailesinin ikametine ayrılmış konak ile Hamuşan denilen mezarlık alanı bulunmaktadır.

Müze ücretsiz olarak ziyaret edilebilmektedir. 

Telefon: 0356 213 30 83

Adres: Soğukpınar Mahallesi, Bey Sokağı /Tokat

Bağlı Olduğu Kurum/Kişi: Vakıflar Genel Müdürlüğü 

Denetleyen Müze: Tokat Müzesi Müdürlüğü 

Kaynak: http://www.vgm.gov.tr/icerikdetay.aspx?Id=37

Fotoğraf: http://www.tokatturizm.gov.tr